Kiedy i jakie oddziaływanie może być uznane za demokratyczną formę wpływu? Odpowiedź na to pytanie uwikłana jest, z jednej strony, w ustalenia pojęciowo-definicyjne, co rozumiemy przez wpływ; z drugiej strony – w złożoną dialektykę treści i formy w idei i w praktyce demokracji (tu nasuwa się analogia do rozróżnienia między „duchem prawa” i „literą prawa”). Nie od rzeczy też będzie pamiętać, jak bardzo spory o demokrację i demokratyczny lub niedemokratyczny charakter określonych stosunków społecznych, instytucji oraz sposobów działania uwikłane są w dyskurs ideologiczny. Pouczający jest pod tym względem pewien casus historyczny, a mianowicie przepaść między reformistycznym socjaldemokratyzmem Kautsky’ego a bolszewizmem Lenina, który – nie bez racji demaskując klasową ograniczoność i często jedynie formalny charakter demokracji burżuazyjnej jako fasady dla klasowego panowania – wylał dziecko z kąpielą, odrzucając jako po prostu „burżuazyjne” wszelkie instytucje i mechanizmy regulujące prawa i wolności obywatelskie, formy kontroli społecznej itd. Jednak nie mniej jednostronne są apologetyczne charakterystyki różnych instytucji i norm prawnych demokracji liberalnej, abstrahujące od zjawisk upośledzenia społecznego i politycznego pewnych grup, alienacji i zawłaszczania władzy, manipulacji świadomością ludu, procedurami wyborczymi i mediami itd.
Kryzysowe zjawiska we współczesnej demokracji wymagają więc odważnego powrotu do namysłu nad współzależnością między aksjologiczną i społeczną treścią demokracji a jej formami instytucjonalnymi, instrumentami, kulturą polityczną uczestników.
