Przedłużeniem trudności skutecznego działania w warunkach ryzyka jest ocena jego skutków. Nie chodzi tu wystawienie przywódcom i politykom ocen ze sprawowania. Chodzi zaś, po pierwsze, o ocenę praktycznych skutków zachowania polityka jako decydenta i organizatora działań zbiorowych; o ocenę postępowania polityka z punktu widzenia możliwych alternatyw działania oraz dostępnej wiedzy. W każdym razie nie chodzi o wiedzę, którą rozporządza historyk, lecz o wiedzę o dalekosiężnych czy pełnych skutkach wyborów polityka. Łatwo bowiem być politologowi mądrym po szkodzie polityka. Po drugie, chodzi o ocenę stopnia wykorzystania szans historycznych – wskazania błędów koncepcji i błędów działania z perspektywy możliwych, lecz nie zrealizowanych alternatyw. I wreszcie, po trzecie, przedmiotem wartościowania jest historyczna ranga zmian powodowanych takim a nie innym zachowaniem polityka – dziejotwórczy wymiar konkretnej polityki i konkretnego polityka. W artykule koncentrujemy się na problemach formułowania globalnej oceny polityki i polityków. Obejmują one takie kwestie jak:
– spory teoretyczne o praktyczne walory działania polityka (warstwa deskryptywna oceny);
– pory aksjologiczne o kryteria wartościowania skutków działań polityka
i użytych skrótów działania (warstwa aksjologiczna oceny);
– spory quasi–naukowe dotyczące wykorzystania szans dziejowych (warstwa kontrfaktyczna oceny).
