Tomasz Słomka, „System polityczny i konstytucyjny Rzeczypospolitej Polskiej”

Polska transformacja ustrojowa jest przykładem ewolucyjnych, wieloetapowych przemian o charakterze zarówno prawno-konstytucyjnym, jak i politycznym, stanowiących przejście od autorytarnego systemu socjalistycznego do liberalnej demokracji. Umownie za początek transformacji przyjmuje się rok 1989 – a zatem rok obrad konferencji Okrągłego Stołu oraz głębokich rewizji konstytucyjnych będących bezpośrednio i pośrednio jego konsekwencjami, lecz takie ujęcie terminalne jest z wielu względów nie do końca uzasadnione. Już bowiem od początku dekady lat 80. pojawiają się wyraźne – ustrojowe i polityczne – zapowiedzi nadchodzącego przełomu. Z jednej strony jest to okres dynamiczny w sensie polityczno-społecznym: pojawia się pierwszy, w dużej mierze niezależny i autonomiczny, związek  zawodowy oraz towarzyszący mu szerszy „solidarnościowy” ruch społeczny; to „wolnościowe okno” zamyka na blisko trzy lata stan wojenny (1981 – 1983), lecz paradoksalnie od połowy lat 80. władza staje się – z wielu względów –  coraz bardziej otwarta na dialog z opozycją. Dialog ten staje się wręcz koniecznością po dwóch wielkich falach niepokojów społecznych wiosną i latem 1988 r. Z drugiej zaś strony wspomniana dekada przynosi kilka zmian prawno-ustrojowych o swoiście eksperymentalnym znaczeniu. W 1980 r. utworzony zostaje Naczelny Sąd Administracyjny, zatem zostaje otwarta droga do podważania decyzji administracyjnych. W 1982 r. do Konstytucji PRL wprowadzone zostają – formalnie dla wzmocnienia konstytucyjnej zasady praworządności socjalistycznej – Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu. Ustawa zwykła z 1987 r. wprowadzi pierwszego w państwach realnego socjalizmu ombudsmana – Rzecznika Praw Obywatelskich, w tym samym roku nowelizacja konstytucji (i stosowna ustawa) przyniesie instytucję referendum. Trzeba zatem uznać, że w momencie zawarcia umów okrągłostołowych w 1989 r., Polska dysponowała już pewnymi instytucjami i mechanizmami, które bez trudu wkomponowane zostały w model demokratycznego państwa prawnego.

Convert your PDF to digital flipbook ↗